LAI RAI PHÂN TÍCH THƠ ĐƯỜNG

Dường như mấy năm gần đây, phong trào làm thơ Đường luật có vẻ trở nên sôi nổi, người già rỉ rả đã đành mà lớp trẻ cũng hăng hái lên gân, ngọn gió ngôn từ thổi về mát rượi thi đàn, các trang web cộng đồng, các trang blog cá nhân trăm hoa đua nở, rõ là một tín hiệu vui, trau chuốt phong phú ngôn ngữ nước nhà, độc đáo bổng trầm 5 dấu giọng.

Thơ Đưởng luật xuất phát từ Trung quốc, Nguyễn Thuyên người Việt nam, là tiến sĩ Thuợng thư nhà Trần, đã đưa áng thi bất hủ này vào phát triển, vua Trần ví ông như Hàn Dũ qua tâm đắc bài Văn tế cá sấu, bèn đổi họ ông từ Nguyễn sang Hàn, nên đời sau luôn gọi ông là Hàn Thuyên, và thơ Đường luật gọi là Hàn luật. Gần một ngàn năm qua đến thời đại nay, ngôn ngữ Trung quốc có nhiều cải tổ, thể loại này xem ra không còn phù hợp, áng Đường thi vô hình mặc nhiên tàn lụi, ngược lại phát triển phì nhiêu lan tỏa trên đất nước Việt Nam, do ngôn ngữ độc âm phù hợp.

Chỉ với 56 chữ gói toàn nội dung bài thơ thất ngôn bát cú, mà tóm gọn trọn vẹn bài thơ, ví như bàn cờ tướng, với 64 ô chia 2, nhưng bày binh bố trận giao tranh lưỡng quốc, tướng sĩ binh lực chiến thuật tiến thủ quy mô, vận dụng trí não người điều binh khiển tướng kỳ tài… Đường thi thất ngôn bát cú cũng vậy!

Với 8 câu 7 chữ phải cô gọn súc tích, phân loại rồi kết hợp ra vần điệu, nhạc tính, niêm luật hẳn hoi, bố cục ràng buộc khắt khe, mới giãi bày được ngôn phong tinh túy rộng kèm sâu, quả nhiên không phải chuyện đùa, cứ nhập cuộc rồi mới biết thế nào là công phu diệu thủ.

1.     THI LUẬT

Đây là công thức giàn quân ra trận, lão không đề cập tới nữa, vì ai đã nhập cuộc thể loại này, hằn nhiên đều biết, nói ra chỉ thừa, cái thức bằng trắc ai ai cũng hiểu, vậy nên thông qua không nhắc lại, luật chuyển động, niêm kết hợp, sắp đặt vận quy mô… Mà sao viết xong, cảm thấy đúng mà đọc lên nó cứ làm sảo làm sao?… Ấy vì do tiết nhịp và nhạc tính còn chưa ổn định.lại mắc lỗi vì vướng bẫy gài sẵn, vô tình dính chấu như chơi.

2.     NHẤT TAM NGŨ BẤT LUẬN.

A ha! Cái bẫy chờ đó, chứ không phải thong dong xả láng đâu, sách nói: chữ 1, 3 và 5, có thể liến phiến bằng trắc thế nào cũng được, không quy bắt lỗi, hổng dám đâu! Lão nói nó là cạm bẫy đó, vì chỉ duy có chữ 1 là được tự ý thôi, còn 3 và 5 thì liệu mà bước, mìn đang gài chờ sẵn, nhào vô ắt lãnh thẹo sụp hầm.

Này nhé, trong chữ 3 các câu chẵn 2,4,6,8 mà đáng bằng ta viết ra trắc là mắc bẫy khổ độc (khó đọc) liền.

Rồi chữ thứ 5 các câu lẻ 1, 3, 5, 7 đáng bằng viết ra trắc cũng mắc bẫy khổ độc như trên.

Như vậy câu nhất tam ngũ bất luận chỉ chấp nhận cho đúng có nột nửa, nên  phải dè chừng cẩn thận, đừng có búa xua mà lãnh thẻ vàng.

3.     PHONG YÊU HẠC TẤT.

Món này tuy không lỗi luật, nhưng lại là thi bệnh, người làm thơ hay bị vướng, nó dính vào quy luật chuyển động âm thanh cao độ của vần bằng.

Phong yêu (cái lưng con ong), là chữ thứ 2 dấu huyền thì chữ thứ 7 phài là không dấu, hoặc ngược lại.

Hạc tất (cái đầu gối con chim hạc), là chữ thứ 4 dấu huyền thì chữ thứ 7 phài là không dấu, hoặc ngược lại.

Sách nói nó là cái bệnh nhẹ ngoài da, có thể hóa giải dễ dàng, một là sửa lại cho khác dấu, hai là chữ đứng trước nó có dấu ngược lại, là tự nhiên hóa giải xí xóa được ngay, cầm bằng cố chấp ương ngạnh để vậy, sẽ bị lườm nguýt, liếc xéo chê bai.

4.     THỰC VÀ LUẬN

Cái này gay à nha! Thơ là tinh hoa của ngôn ngữ, nhưng 2 câu đối thực và luận mới chính là tinh hoa của tinh hoa, bài thơ đánh giá hay dở, phần lớn do 2 câu này, nó gọi là đối Đường luật đấy.

Đối là vế trước đề ra vế sau phải tuân thủ ngược lại về vận, nhưng ngữ pháp văn phạm lại phải giống nhau, về ý mới là căng, được chia làm nhiều dạng tùy nghi, như đối chính vận, bàng vận, nghịch vận, lưu thủy… nhiều sách đã đề cập đến phép đối này nguyên cả quyển, phức tạp nhiêu khê.

Nhiều bài thơ xem là hay, nhưng không đối, hoặc đối không đạt, hoặc đối đạt hình thức mà ý nghĩa gò ép ngô nghê, làm giảm nhiều cái giá trị tuyệt cú của nó, thật đáng tiếc.

Ý của thực phải đi trước và luận nương theo sau, nhiều vị không lưu tâm cảnh giác, nên bị “chỏng ngược đuôi ” là vậy.

5.     ĐIỆP TỪ

Chỉ có 56 chữ không nhiều nhặn, nên tuyệt đối không được trùng một chữ nào, trừ khi cố ý lặp lại chữ đó có chủ trương.

6.     ĐIỆP VẬN

Đã chọn 5 vần có âm giống nhau là chủ đế gieo, thì trong bài không được dùng vần nào dính với âm đó. Lại nữa, ngoài vần được chọn để gieo, trong 1 câu và cả câu liên kế, cũng không được có chữ nào khác trùng vận, bất kể bằng trắc.

Lão chưa đồng ý mấy về lời dặn này trong các từ kép, sách nói là sự lặp lại giống như cà lăm lắp bắp, nhưng theo cụ học giả Bùi Kỷ, khá nhiều chữ loại này nó gợi lên sự tượng hình làm dịu đi cái sắc thái ( xanh xanh, vàng vàng, tim tím, mờ mờ…) hoặc tăng nhấn thêm sự việc (chăm chăm, chú chú, cặm cặm…) Hay đấy chứ? Sao dám đe loi cấm đoán bảo là lắp bắp! Rõ dở hơi!

7.     PHẠM ĐỀ (mạ đề)

Tiếng còi cảnh báo này hầu như chả bố tướng nào lưu tâm, vờ vịt cho qua,  mà nó cũng liệt vào sái luật chơi, đó là tên bài. Tên đầu bài có chữ nào, tuyệt nhiên trong 2 câu thực và luận không được dùng chữ đó nữa, hễ dùng nó bị đánh rớt oan uổng rán chịu.

8.     TIẾT NHỊP

Ấy cái món phân câu chiết cú, nó tạo nên trường độ diễn tả, quy định tiết nhịp chuyển động trong thất ngôn bát cú từng câu là 2-2-3, nếu khác đi sẽ bị chông chênh, nên trong khi viết cũng nên quan tâm về sự này, tuy nhiên giống như trong âm nhạc, những thế đảo phách (syncõpe) có thể xen vào để tăng thêm ý vị,nên nhớ phải rất hạn chế không đuợc lạm dụng.

9.     THẺ ĐỎ.

Ba điều đại kỵ không chấp nhận được khi ra sân:

-Thất luật: công thức luật chơi đã công bố, vi phạm luật ăn thẻ đỏ ngay.

-Thất niêm: quy dịnh từng cặp đội hình, 1-8, 2-3, 4-5, 6-7 phải dán dính, niêm sai mời ra khỏi sân hếtcãi.

-Thất vận: quy luật gieo vận chỉ có 2 dạng, chính vận và bàng vận, chính vận thì tốt, bàng vận thì có thể chấp nhận.tơ lơ mơ không tuân thủ vận, chớ trách trọng tài cú vọ hắc ám.

* TÚM LẠI:

Nhập cuộc chơi Đường thi, phải “sạch nuớc cản”, biết rõ và tuân thủ, không ai bắt bạn phải a vào, bạn có thể viết loại thơ khác dể dàng hơn, tha hồ mà tung hoành thao túng, nhưng nếu vào sân chơi rồi, mới khám phá ra cái ngôn ngữ diệu kỳ của tổ tiên, độc âm nhưng vô cùng phong phú, chớ xem thường một anh không bằng cấptàng tàng, mà chú mục  làm thơ nhuần nhuyễn đến độ thâm hậu, lão đố các thầy cô giáo vỗ ngực, các bậc có học vị cao tít tắp xưng tên, xin nói rằng:  chưa chắc mèo nào xực mèo nào.

“Văn ta vợ người”! Cái câu thành ngữ tưởng tiếu lâm mà gẫm ra đúng thật, văn phong mình viết như hạch, lại gật gù tâm đắc, vợ người ngoài nhan sắc tựa dạ xoa, cứ cắc củm khen vẩu môi. Cái bệnh cố chấp tự bào chữa, chữ nghĩa biết trật không sửa, viện cớ chữ này đắc ý tuy chưa hợp lệ nhưng cứ để vậy, là tự mình làm hỏng tác phẩm, nên nhớ ngôn ngữ ta rất nhiều từ thay thế, chẳng qua vốn liếng ngôn phong mình vẫn chưa giầu…

Bài viết này lão cắt khúc đầu phần nhập môn, chỉ dành cho cao thủ thượng đài, đã từng trầy vi tróc vảy, đã điên đầu vi chiêu thức lùng bùng rắc rối, mục đích để nâng cấp tay nghề, đương nhiên không phù hợp với các tập sinh mới tầm sư học đạo, ai ưỡn ngực tự phụ vài tháng là êm ngón này, lão dám cược là tay đó chỉ phét rống đại ngôn…

Ngày xuân thư thả, lai rai đàm luận một chút cho rậm đám xôm tụ, ai ưng thì xem, xem xong rồi tùy nghi ngẫm ngợi!

Bongtaduong